• Tarih: 07.02.2025
  • Yazar: Stj. Öğr. Zehra Buyruk

Vergi İncelemesine Giren Mükelleflerin Hakları

 VERGİ İNCELEMESNE GREN MÜKELLEFLERN HAKLARI

Devletin egemenlik hakkına dayanarak kamu harcamalarını finanse etmek için vatandalardan cebren aldıı paraya vergi denilmektedir. Ödenmesi gereken verginin doruluunu saptamak ve yapılan bildirimlerinin gerçekliini tespit etmek için vergi incelemesi çok önemli bir yere sahiptir. Vergi incelemesiyle hem vergi kaybının olup olmadıı aratırılır hem de mükellef vergi ödevleri hakkında bilgilendirilir. Böylece herhangi bir kaçak durumunda vergi kaybı önlenerek gelir kazanılır. Ayrıca mükelleflerin vergisel ödevlerini yerine getirmesi salanır. Vergi incelemesi gerekli olduunda yapılacak fiili envanter, yoklama veya arama sonucu ele geçirilecek defter ve belgeler ile aratırma sonucu elde edilecek bilgi ve bulgular da dahil olmak üzere mükellefin defter, belge, hesap ve kayıtlarının incelenmesi suretiyle mükellef tarafından ödenmesi gereken vergilerin doruluunun saptanmasıdır. Vergi incelemesi 5 yıllık tarh zamanaımı süresi sonuna kadar önceden bildirilmeksizin her zaman yapılabilir.

Vergi incelemesinin tam inceleme, sınırlı inceleme ve karıt inceleme olmak üzere üç türü vardır;

- Tam inceleme
Mükellefin her türlü ive ilemlerini tüm matrah unsurlarını kapsayacak ekilde ve mükellefin tabi olduu vergiler karısındaki durumunu bir veya birden fazla vergilendirme dönemi itibariyle tespit etmeye yönelik olarak yapılan incelemedir. “Bir mükellef hakkında, bir vergi türü itibariyle bir veya birden fazla vergilendirme dönemine ilikin her türlü ive ilemlerinin bütün matrah unsurlarını içerecek ekilde yapılmasıdır.” Tanımdan da anlaılacaı gibi tam inceleme çok genibir alanı kaplamıve mükellefin bütün mali ive ilemlerini içine alan bir inceleme türü olarak karımıza çıkmıtır. Tam inceleme incelemeye balanıldıı tarihten itibaren en geç bir yıl içinde bitirilmesi gerekmektedir.

- Sınırlı inceleme

Vergi matrahını oluturan unsurlardan bir veya birkaçının belirli bir yönünü kapsayan incelemelerdir. “Tam inceleme dıında kalan vergi incelemesi” olarak tanımlanmıtır. nceleme sınırlı olmasına karın tanımda çok genel bir ifade kullanılmıtır. Sınırlı inceleme, incelemeye balanıldıı tarihten itibaren en fazla altı ay içinde bitirilmesi gerekmektedir. Sınırlı inceleme sonradan ortaya çıkan durumlar nedeniyle tam incelemeye dönümesi halinde inceleme süresi, sınırlı incelemeye balanan tarih itibariyle hesaplanır.

-Karıt inceleme

Yürütülmekte olan vergi incelemeleri sırasında gerekli görülen belli balı konularda bir baka mükellef nezdinde yapılan incelemelerdir. Vergi Usul Kanunu’nun 137. maddesine göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kiiler vergi incelemelerine tabidirler.Vergi incelemesine tabi en genimükellef grubu ticari, zirai kazançları ile serbest meslek kazançları dolayısı ile beyanname veren gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükellefleri oluturur. Katma deer vergisi, geçici vergi beyannameleri ile ücretlerin sorumlularınca beyan edildii muhtasar beyannameler de incelenir. Menkul ve gayrimenkul geliri elde edenlerin verdikleri yıllık gelir vergisi beyannameleri de incelenmektedir. Vergi incelemesinin ne zaman yapılacaının evvelden haber verilmesi mecburi deildir. nceleme, neticesi alınmamıhesap dönemi de dahil olmak üzere, tarh zamanaşımı süresi sonuna kadar her zaman yapılabilir. Vergi Usul Kanunu’nun 138. Maddesine göre evvelce inceleme yapılmış veya matrahın re'sen takdir edilmiş olması yeniden inceleme yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline mani değildir. Vergi incelemeleri esas itibariyle incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılır. İş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin yerinde yapılması imkânsız olur veya mükellef ve vergi sorumluları isterlerse inceleme dairede yapılabilir. Bu takdirde incelemeye tabi olanın lüzumlu defter ve vesikalarını daireye getirmesi kendisinden yazılı olarak istenilir. İncelemenin dairede yapılması halinde istenilen defter veya vesikaları belli edilen zamanda mazeretsiz olarak getirmeyenler bunları ibraz etmemiş sayılırlar. Vergi Usul Kanunu’nun 139. Maddesine göre haklı bir mazeret gösterenlere defter ve vesikalarını daireye getirmesi için münasip bir mühlet verilir.Mükellefin vergi incelemesi sırasında sahip olduğu haklarını belirlerken gerek Vergi Usul Kanunu maddesi 140’taki incelemenin esaslarından gerekse Vergi Usul Kanunundaki diğer ilgili maddelerden faydalanılmaktadır. Vergi idaresince vergi incelemesi yapılırken mükellefin bir takım haklarının gözetilmesi gerekmektedir. Bu hakların gözetilmesi vergi inceleme elemanlarının genel anlamda ve vergi idaresinin mükellefe karşı yükümlülüğüdür.

Vergi incelemesinde mükellef haklarını u ekilde sıralayabiliriz;

1. Kimlik braz Edilmesini steme Hakkı

Vergi incelemelerinde uyulacak usul ve esaslar hakkında yönetmelik madde10/(1) Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, incelemeye balamadan önce memuriyet sıfatlarını belirterek, vergi incelemesi yapmaya yetkili olduklarına dair kimlii nezdinde inceleme yapılana ve dier ilgililere gösterirler. Vergi incelemesine balamadan önce, inceleme elemanları mükelleflere ve dier ilgililere resimli kimliklerini göstermek zorundadırlar. Böylece gelenlerin gerçekte vergi incelemeye yetkili kiiler olup olmadıı mükellefçe anlaılır. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 136. maddesi hükmüne göre, vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoraflı resmi bir vesika bulundururlar ve gittikleri yerde ie balamadan evvel bu vesikayı ilgililere gösterirler.

2. ncelemenin Gerekçesini, Konusunu, Dönemini ve Kapsamını Örenme Hakkı

Bu hak çok önemlidir. Çünkü devletin temel amaç ve görevlerinden olan kiinin huzurunun salanması (Anayasa Md. 5) ile ilgilidir. Ayrıca bilgi alma hakkı bunu gerektirir. Aksi davranı, yani inceleme ile ilgili herhangi bir bilgi vermemek mükellefi tedirgin edecek huzurunu kaçıracaktır. Ayrıca idarenin effaflıı ilkesine aykırı olan bu davranıidarenin ileyiini de bozacaktır. “Vergi incelemesi yapanlar, ... incelemeye tabi olana, bunun konusunu ie balamadan evvel açık olarak izah ederler.” (VUK Md. 140/1) 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve Vergi ncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca, mükellefler vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlardan incelemenin kapsamını (tam/sınırlı), incelemeye alınma gerekçesini, incelenen vergi türünü ve inceleme dönemini örenme hakkına sahiptirler.

3. Defter ve Belgelerin Kendisinden Yazılı Olarak stenilmesini Talep Etme Hakkı

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 139. maddesinde belirtildii üzere, incelemeye tabi olanın lüzumlu defter ve vesikalarını daireye getirmesi kendisinden yazılı olarak istenir. Anılan Kanun hükmü uyarınca mükellefler vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından istenilen defter ve belgelerin kendisinden yazılı olarak istenilmesini talep etme hakkına sahiptir.

4. Defter ve Belgelerini braz Etmek çin Ek Süre Talep Hakkı

Mükellefler, haklı bir nedene dayanmak koulu ile kanunla zor durum sayılan durumlarda idareden defter ve belgelerini daireye getirmeleri için makul bir süre talep edebilirler. Bu süre 15 günden az olamaz. Vergi Usul Kanunu’nda defter ve belgelerin ibrazı için herhangi bir süre öngörülmemitir. Ancak, gerekmesi halinde verilebilecek sürenin alt sınırı 15 gün olduundan ibrazın, derhal deil; 15 gün içinde olması gerektii sonucuna ulaılmaktadır.

5. İş Yerinin Müsait Olması Halinde ncelemenin İş Yerinde Yapılmasını Talep Etme Hakkı

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 139. maddesi hükmüne göre vergi incelemeleri esas itibariyle dairede yapılır. Mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iyerinin müsait olması halinde inceleme iyerinde de yapılabilir.

6. ncelemenin İş Yerinde Yapılması Halinde Resmi Çalıma Saatleri Dıında nceleme Yapılmamasını ve nceleme Kapsamında Alınan Emniyetle lgili Tedbirlerin İşyerindeki Faaliyetleri Aksatmamasını steme Hakkı

Mükellefin iyerinde yapılan inceleme de mesai saatleri dıında inceleme yapılmamasını isteme hakkı vardır. Bu hak Vergi Usul Kanunu madde 140/3’de düzenlenmi, istisnası da parantez içinde gösterilmitir. ncelemenin iyerinde yapılması halinde nezdinde inceleme yapılanın muvafakati olmadıkça resmi çalıma saatleri dıında inceleme yapılamaz veya buna devam edilemez. Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu kuralın dıındadır. Ancak bu gibi tedbirler incelemelerin yapıldıı yerdeki faaliyeti sekteye uratmayacak ekilde yapılır. Vergi incelemesinin iyerinde yapılması kararı verildii takdirde inceleme faaliyetlerinin iyerinin etkinliini kurumsal ve kiisel güveni olumsuz etkilememesi için elden gelen tüm çaba ve özenin inceleme elemanlarınca gösterilmesi Vergi Usul Kanunu’nun 140/3. maddesi hükmü gereidir.

7. Fiili Envanterin Yapılmasının Gerektirdii ve ncelemeyi Yapan Tarafından Tasdik Edilen Giderlerin Hazinece Kendisine Ödenmesini Talep Hakkı

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 134. maddesi uyarınca, incelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüü takdirde inceleme iletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de temil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdii ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.

8. nceleme Sırasında Düzenlenen Tutanaklardan Bir Nüsha Alma, tiraz veya Mülahazalarının veya braz Ettikleri Özelgelerin Bu Tutanaklara Geçirilmesini steme Hakkı

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 141. maddesi hükmüne göre, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar inceleme esnasında gerekli görülen hallerde vergilendirme ile ilgili olayları ve hesap durumlarını ayrıca tutanaklar ile tespit ve tevsik edebilirler. lgililerin itiraz ve mülahazaları veya ibraz ettikleri özelgeleri varsa bunlar da tutanaa geçirilir. Tutanaklarda incelemeyi yapanın kanaatini belirten yorum, hüküm ve ifadelere yer verilmez. Düzenlenen tutanakların birer nüshasının tutanakları imza edenlere verilmesi zorunludur. Bu savunma hakkı ve idarenin şeffaflığı ilkesinin de bir gereğidir.

9. Taslak Vergi nceleme Tutanaını Talep Etme Hakkı

ncelemeye muhatap olan mükellefler açısından en önemli haklardan biri budur. Vergi inceleme tutanaının taslak halini önceden incelemek ve buna göre hazırlık yapmak çok önemli bir husustur. Mükelleflerin taslak tutanak talep etmeleri durumunda incelemeyi yapan tutanaın taslak halini iki gün önceden mükelleflerin bilgisine sunmak zorundadır. Dolayısıyla mükellefler bu aamada vergi inceleme tutanaklarının taslaklarını talep ederek vergi inceleme tutanaının imzalanmasından önce itirazlarını hazırlama hakkına sahiptirler.Vergi inceleme tutanaının taslak halini önceden inceleyen ve buna göre hazırlık yapan mükellef vergi inceleme tutanaında yer alan tespitler ile ilgili olarak itiraz ve açıklamalarda bulunma ve bunların tutanaa geçirilmesini isteme hakkına da sahiptir. Mükellefin kendini yeterince savunamadıını düünmesi durumunda veya baka bir gerekçe ile tutanaı imzalamaktan imtina edebilir. Bu durumda incelemeyi yapan mükellefi tutanaı imzalaması için zorlayamaz. lgili mükellefe ait yasal defter ve belgelere el konulsa bile ilgili mükellef her zaman el konulan yasal defter ve belgelerden faydalanabilecei gibi tutanaı sonradan imzalamak suretiyle el konulan yasal defter ve belgelerini alabilir. Vergi inceleme tutanak taslaklarının, mükelleflerin itiraz ve mülahazalarının tutanaa geçirilebilmesini salamak amacıyla ve mükelleflerin talep etmesi durumunda iki gün önceden mükelleflerin bilgisine sunulması mümkün bulunmaktadır. Mükelleflerin tutanak taslaklarını talep etmeleri halinde, söz konusu taslaklara Mükellef Portalı sisteminden ulaabilecektir.

10. ncelemenin Her Safhasında Bilgi Alabilme Hakkı

Mükellefler vergi incelemesinin her safhasında inceleme süreci hakkında incelemeye yetkili olanlardan bilgi isteyebilirler. Bu kapsamda mükellefler internet adresinden haklarında devam eden veya tamamlanmıincelemeleri 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 140. madde hükmü uyarınca taraflarına gönderilmiolanncelemeye Balama Bildiriminin en altında yer alan Sorgu No ile takip edebilirler. Ayrıca yapılan vergi incelemesi sonucunda inceleme konusu ve dönemine ilikin eletiriyi gerektirecek herhangi bir hususun tespit edilememesi halinde bu durumun ilgili birim tarafından mükellefe yazı ile bildirilecektir.
11. nceleme Sırasında Temsilci Bulundurma Hakkı

Mükellefi temsilen gelen kiilerin yasal olarak yetkilendirilmiolmaları ve temsil belgesinin görümeler balamadan önce inceleme elemanına verilmesi artıyla mükellef vergi incelemeleri ile ilgili görümelere defter ve kayıtlarla ilgili olan yetkili Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müavir ve Yeminli Mali Müavirler veya avukatların kendisiyle birlikte katılmasını salamak ya da kendisini temsilen yetkili bir temsilcisini göndermek hakkına sahip bulunmaktadır.
12. Vergi ncelemesinin Süresinde Bitirilmemesinin Nedenini Örenme Hakkı

Vergi incelesine balanıldıı tarihten itibaren tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla altı ay içinde incelemelerin bitirilmesi esastır. Bu süreler içinde incelemenin bitirilemeyeceinin anlaılması halinde vergi inceleme elemanı gerekçeli bir yazı ile balı oldukları birimden inceleme süresinin bitiminden en geç on gün önce ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili olanların balı olduu birim tarafından deerlendirilir ve altı ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Bu durumda incelemenin bitirilememe nedeni ilgili birim tarafından nezdinde inceleme yapılana yazılı olarak bildirilir.

13. Rapor Özeti Talep Etme Hakkı

Mükellefler, Vergi Müfettileri tarafından düzenlenecek rapor özetlerine Mükellef Portalı sisteminden ulaabileceklerdir.

14. Rapor Deerlendirme Komisyonlarınca Dinlenme Talep Hakkı

Mükellefin söz konusu komisyonda dinlenme talebi olması halinde, mükellef ve/ veya mükellefi temsilen meslek mensubu, kendilerini ve izahatlarını Komisyon önünde açıklayabilirler. Mükellef ve/veya mükellefi temsilen meslek mensubu tarafından yapılan açıklamalar tutanaa geçirilerek yapılan bu açıklamalar hem incelemeyi yapan tarafından ve hem de Rapor Deerlendirme Komisyonu tarafından deerlendirmeye alınacaktır.Rapor Deerlendirme Komisyonları gerekli gördüü durumlarda ya da talepleri üzerine vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları hakkında mükellefi dinleyebilirler.

15. Tarhiyat Öncesi Uzlama Talep Hakkı

Mükellefler, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergiler ile bunlara ilikin kesilecek vergi ziyaı cezalarında (Vergi Usul Kanunu 359. maddede yazılı fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilecek vergi ve kesilecek ceza ile bu fiillere itirak edenlere kesilecek ceza hariç) tarhiyat öncesi uzlama talep edebilirler.213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun Ek 11. maddesi uyarınca, Hazine ve Maliye Bakanlıı vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergiler ve bunlara ilikin kesilecek vergi ziyaı cezaları ile 5.000 (2022 yılı için belirlenen tutar 6.800 ve üzeri) Türk Lirasını aan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarında (359. maddede yazılı fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilecek vergi ve kesilecek ceza ile bu fiillere itirak edenlere kesilecek ceza hariç) tarhiyat öncesi uzlama yapılmasına izin verebilir. ncelemeyi yapan mükellefe uzlama talebinin olup olmadıını sorması halinde vergi inceleme tutanaında bu talebe yer verilecektir. Tutanakta böyle bir soru olmaması halinde mükellef uzlama talebinin olduunu ve bunun tutanaa geçirilmesini isteyebilir. Yine de mükellefin uzlama talebine ilikin herhangi bir bilginin vergi inceleme tutanaında yer almaması durumunda mükellefin incelemeyi yapanın balı bulunduu birime bavurması gerekmektedir. ncelemenin sonuçlandıı tarihte tarh zamanaımının sona ermesine üç aydan az bir zaman kalması halinde mükellefe uzlama talebinde bulunup bulunmadıı sorulmaz ve uzlama talebinde bulunmaya davet edilmez. Tarhiyat öncesi uzlamanın herhangi bir nedenle temin edilememesi veya uzlamaya varılamaması hallerinde mükellefler verginin tarhı ve cezanın kesilmesinden sonra tarhiyat sonrası uzlama talep edemezler.

16. Mali Tatile likin Hükümlerden Yararlanma Hakkı

Mükelleflerle ilgili yapılacak ilemler Malî Tatil hdas Edilmesi Hakkında Kanun hükümlerine uygun olarak gerçekletirilecektir.

17.nceleme Sırasında ve Sonrasında Vergi Mahremiyetinin Salanmasını / Korunmasını steme Hakkı

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun “Vergi Mahremiyeti” balıklı 5. maddesi ile Vergi muameleleri ve incelemeleri ile uraan memurlar, vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemeleri ve Danıtayda görevli olanlar, vergi kanunlarına göre kurulan komisyonlara itirak edenler ile vergi ilerinde kullanılan bilirkiiler mükelleflerin veya mükelleflerle ilgili kimselerin ahıslarına, muamele ve hesap durumlarına, ilerine, iletmelerine, servetlerine veya mesleklerine mütaallik olmak üzere örendikleri sırları veya gizli kalması lazım gelen dier hususları ifa edemezler ve kendilerinin veya üçüncü ahısların aleyhine kullanamazlar.

18.Vergi Mahremiyetine Uyulmasını steme Hakkı

Vergi Usul Kanunu’nun 5. maddesinde yazılı kimseler vergi mahremiyetine uymak zorundadırlar. Bunun sınırı anılan maddede çizilmitir. Vergi mahremiyetine uymak zorunda olan kiilerin baında vergi incelemesi ile uraanlar gelir. Çünkü bunlar mükellefin ive hesap durumlarına ve özel hayatına en fazla nüfuz eden, bu konularda en fazla bilgi sahibi olma imkanına sahip olan meslek gurubudur. Bu nedenle mükelleflerin vergi incelemesi sırasında vergi mahremiyetine uyulmasını isteme hakları öncelikle mevcuttur.

19.hbarın Doru Çıkmaması Sonucunda Muhbirin Adını steme Hakkı

Muhbirin gizlilii kuralının istisnası Vergi Usul Kanunu’nun 142/4'üncü maddesinde yer almaktadır.hbar üzerine yapılan aramalarda ihbarın doru çıkması halinde muhbirin kimlii açıklanmaz. hbara dayanan aramalarda, ihbarda belirtilen hususların mevcut olmadıının ortaya çıkması halinde, mükellefler ihbarda bulunanın kimliini örenme hakkına sahiptirler.

20.ncelemeye Alınan Mükelleflerin Dava Açabilmeleri

Vergi incelemelerinin, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca, yıllık vergi inceleme ve denetim planına uygun olarak yerine getirilmesi zorunludur. Bu yüzden, vergi incelemelerinin yapılmasına dair usul ve esaslar Gelir daresi Bakanlıı risk analiz sistemi üzerinden yapılan analizler de dikkate alınarak gerekçeleriyle birlikte yıllık vergi inceleme ve denetim planında belirtilecek ve bu plan Maliye Bakanı’nın onayı ile yürürlüe girecektir.
Risk analiz sistemi sonuçlarına göre incelemeye alaca
ı mükellefi seçmek durumunda olan idare, mükellefe analiz ayrıntılarını içerecek ekilde bilgi vermek zorundadır. Bu bilgi kaçınılmaz olarak aynı sektördeki dier tüm mükelleflerin analiz sonuçlarını da içermelidir ki, mükellef idarenin dier mükellefleri deil de kendisini objektif kriterlere göre incelemeye aldıı konusunda ikna olabilsin. Aksi halde mükellef risk analiz sistemi sonuçlarına göre kendisinden daha riskli mükellefler olduu halde kendisinin incelemeye alındıı ya da aynı sonuçlara göre kendisiyle aynı risk sonucu taıyan dier mükelleflerin incelemeye alınmadıı gerekçeleriyle (ve isterse yürütmenin durdurulması talebiyle) dava açarak incelemeyi iptal ettirebilecektir.

https://www.aslanpinar.comyayinlarimiz/makaleler-ve-kose-yazilari/vergi-incelemesine-giren-mukelleflerin-haklari

https://www.aslanpinar.com/yayinlarimiz/makaleler-ve-kose-yazilari/vergi-incelemesine-giren-mukelleflerin-haklari

Diğer Makaleler