Uyuşmazlığın Sonucuna Etkili, Ayrı ve Açık Yanıt Gerektiren İddiaya Rağmen Bu Hususun Tartışılmaması ve Bir Değerlendirme Yapılmaması Yargılamanın Bütünü Yönünden Adil Yargılanma Hakkını İhlal Eder

• Tarih: 17.08.2023
• Yazar: Stj. Öğr. Ali Kutay ÖKTEM

Uyuşmazlığın Sonucuna Etkili, Ayrı ve Açık Yanıt Gerektiren İddiaya Rağmen Bu Hususun Tartışılmaması ve Bir Değerlendirme Yapılmaması Yargılamanın Bütünü Yönünden Adil Yargılanma Hakkını İhlal Eder

17.08.2023 tarihli ve 32282 sayılı Resmi Gazete'de 13.04.2023 tarihli Anayasa Mahkemesi Kararı yayımlandı.

Başvuru, damga vergisi kesintisinin yasal faiziyle birlikte iadesi talebiyle açılan davada uyuşmazlığın çözümünde etkili iddiaların karşılanmaması nedeniyle gerekçeli karar hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

Olayda, Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından "Amasya Çevre Yolu Km:345+600-345+922,61: G/0+000i-11+300 Arası Toprak Tesviye, Sanat Yapıları, Köprü, Tünel ve Üstyapı İşleri İkmal İnşaatı Yapım İşi" için ihale açılmıştır. İhale, ilanı yapılmadan pazarlık usulüyle gerçekleştirilmiş olup, idari şartnameye göre yabancı istekliye de açık olan ihale için yedi yerli firmaya doküman alma ve teklif verme amacıyla davet mektubu gönderilmiştir. İhaleye dört yerli firma teklif verme suretiyle katılmış, başvurucu şirketlerden oluşan iş ortaklığı ihaleye teklif sunmuştur. 1/6/2016 tarihinde yapılan ihale, başvurucu Şirketlerden müteşekkil iş ortaklığının üzerinde kalmıştır. Başvurucular, ihalenin uluslararası nitelikli olduğundan hareketle "Vergi, Resim ve Harç İstisnası Belgesi" verilmesini talep etmiştir. Ekonomi Bakanlığı ise, pazarlık usulüyle gerçekleştirilen ihaleye yabancı kişilerin davet edilmediği gerekçesiyle bu talebi reddetmiş, başvurucu bunun üzerine dava yoluna gitmiş fakat dava reddedilmiştir. İstinaf yoluna giden başvurucuların talebi üst mercii tarafından da reddedilmiştir.

Başvuruculara ihale kararı uyarınca verilen beyannemeye istinaden damga vergileri tahakkuk ettirilmiştir. Bu nedenle başvurucular, ihtirazi kayıtla ödenen vergilerin yasal faizleriyle iadesi için dava yoluna gitmişlerdir. Davada ihalenin uluslararası nitelikte olduğu, damga vergisi muafiyeti şartlarının sağlandığı, yabancı firmalara açık bir ihaleyi yerli bir firmanın kazanmasının veya ihaleyi gerçekleştiren idare tarafından yabancı firmaların ihaleye davet edilmemesinin uluslararası niteliği değiştirmeyeceği vurgulanmış olup, Vergi Mahkemesi davaları kabul ederek tahakkuk ettirilen damga vergisinin hukuka aykırı olduğuna karar vermiştir. Karar üstüne Vergi Dairesi Müdürlüğü, istinaf kanun yoluna gitmiştir. İstinaf mercii ise, idarenin istinaf taleplerini kabul ederek davaların reddine karar vermiştir. Gerekçede ise, pazarlık usulüne göre geröekleştirilen ve ilana çıkılmayıp sadece yerli firmalara davet mektubu gönderildiği, yabancı firmaların katılmalarının fiilen mümkün olmadığından dolayı ihalenin uluslararası olmadığı, son olarakidari şartnamede belirtilen ihalenin yabancı isteklilere açık olduğuna yönelik ibarenin bu gerçeği değiştirmeyeceği ifadelerine yer verilmiştir. Tüm bunlar üzerine başvuruculara damga vergisi kesintileri yapılmtır. Başvurucular her bir kesinti için dava açsa da vergi mahkemesi, istinaf dairesinin gerekçesi doğrultusunda hüküm kurmuştur. Başvurucuların temyiz istemi de reddedildiğinden dolayı bireysel başvuru yapılmıştır.

Anayasa Mahkemesi, başvurucuların iddialarını adil yargılama kapsamındaki ''gerekçeli karar hakkı'' yönünsden değerlendirmiştir. AYM, E.2020/15, K.2020/78 sayılı kararına atıf yapmış, atıf yapılan kararda ihalenin uluslararası nitelikte olduğunu ve döviz kazandırıcı kapsamda olduğunu değerlendirmiş ve damga vergisi ve harç istisnasının uygulanması için öngörülen ''yabancı firmalarca da teklif verilmesi'' şartının hukuki öngörülebilirlik ve belirlilik ilkelerine aykırı olacak şekilde düzenlendiği sonucuna ulaşarak 488 sayılı Kanun'un ek 2. maddesinin (4) numaralı fıkrasında yer alan "…ve yabancı firmalarca da teklif verilen…" ibaresi ile 492 sayılı Kanun'un ek 1. maddesinin (4) numaralı fıkrasında yer alan "…ve yabancı firmalarca da teklif verilen…" ibaresi iptal edilmiştir. Atıf yapılan kararda, iptali istenen kurallara göre ihalenin yerli ve yabancı katılımcılara açık olmasının, ihaleye uluslararası nitelik kazandırmaya yetmeyeceği, önemli olan hususun yabancı firmalarca teklif verilip verilmemesinin olduğu vurgulanmıştır. Bu neticede, teklif sunma aşamasında yabancı firmalarca teklif verilmesi şartının gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilinemediğinden damga vergisi ve harç ödemelerinin maliyet hesabına dahil edilip edilmemesi konusunda öngörülemez ve belirsiz bir durum oluşacağı belirtilmiştir. En nihayetinde ise, ihale uhdesinde kalan katılımcının ödemek zorunda kalacağı damga vergisi ve harçlara ilişkin istisnadan yararlanma imkanının tespitinde belirsizlik oluşacağı ifade edilmiştir. Olayda; Vergi Mahkemesi ve Daire, gerekçeli kararlarında, yabancı firmanın katılmasının fiilen mümkün olmadığı, bu nedenle uluslararası ihale olmadığını, idari şartnamede yabancı isteklilere açık olduğuna yönelik ibarenin bu gerçeği değiştirmeyeceğini ifade etmiştir. Somut olayda Vergi Mahkemesi'nin davetiye gönderilen kişileri esas alarak değerlendirme yaptığı görülmüş olup; AYM'nin anılan kararında ihale sırasında ihale sırasında oluşan belirsizlik vurgulanmıştır. Olayda, ihale şartnamesinde ihalenin uluslararası ihale olduğu belirtilmiş olup, davet usulü uygulanan ihalede yabancı firmalara davet yapılıp yapılmadığı teklif sunma sırasında mevzuat gereği bilinemediğinden şartnamedeki bu hususu dikkate alarak ihaleye teklif veren bir istekli için söz konusu durum belirsizlik oluşturmaktadır.

Uyuşmazlığın çözümü açısından, başvurucuların sonuca etkili, ayrı ve açık yanıt gerektiren iddialarının değerlendirilmemesi adil yargılanma hakkını ihlal eder nitelikte görülmüştür. Ayrıca, başvurucuların temel iddialarının ilk derece mahkemesinde tartışılmaması ve ileri sürülen esaslı iddiaların temyiz merciince de karşılanmaması yargılamayı bütünüyle adil olmaktan çıkarmış ve yeterli gerekçe standardının sağlanamadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Giderim açısından ise başvuruda tespit edilen adil yargılanma hakkı ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar görülmüştür. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasının yeterli bir giderim sağlayacağı anlaşıldığından tazminat taleplerinin reddine karar verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Kararın tam metni için tıklayınız.