Deprem Sebebiyle İlan Edilen OHAL Kararı Beraberinde Neler Getiriyor?

• Tarih: 08.02.2023
• Yazar: Av. İrem TEMEL & Stj. Av. Ahmet DAŞDEMİR & Stj. Av. Amine KARAAĞAÇ

Deprem Sebebiyle İlan Edilen OHAL Kararı Beraberinde Neler Getiriyor?

1. Olağanüstü hal ilanı sebepleri nelerdir?

-Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalı nedeniyle,

-Şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması sebepleriyle,2017 Anayasa değişiklikleri çerçevesinde; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzen, veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması 

2. Olağanüstü hali kim ilan eder?

İlan yetkisi Cumhurbaşkanı’na aittir.

3. Olağanüstü hal ilanında MGK görüşü alınır mı?

2017 Anayasa değişiklikleriyle böyle bir usul hiçbir şekilde söz konusu değildir.

4. Olağanüstü hal en fazla kaç ay için ilan edilir?

OHAL süresi daha kısa olabilmekle beraber, en fazla 6 ay için ilan edilebilir. Kahramanmaraş, Kilis, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Şanlıurfa, Adıyaman, Gaziantep, Malatya ve Hatay’ı etkileyen deprem sonrası alınan OHAL kararı 3 ay süreyle ilan edilmiştir.

5. Olağanüstü hal ilanının başka bir mercii tarafından onaylanması gerekir mi?

Evet, olağanüstü hal kararı Resmi Gazete’de yayımlandığı gün TBMM onayına sunulur. Meclis tatilde ise derhal toplantıya çağırılır.

6. OHAL ilan edildikten sonra meclisin yetkileri nelerdir?

Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir.

7. Olağanüstü hal süresi ne kadar süre ile uzatılabilir?

OHAL, daha da az olabilmekle birlikte en fazla 4 ay için uzatılır. Uzatmanın bir sayı sınırı yoktur. Lakin savaş halinde bu 4 aylık süre şartı aranmaz.

8. Olağanüstü hali uzatmaya kim karar verir?

Sürenin uzatılmasını Cumhurbaşkanı talep eder. Talep mercii TBMM’dir. TBMM kararı ile uzatmaya karar verilir.

9. Olağanüstü hal ile vatandaşlara yükümlülük getirilebilir mi?

Evet. Vatandaşlara para, mal ve çalışma yükümlülükleri getirilebilir. 

10. Olağanüstü hal döneminde temel haklar sınırlandırılabilir mi?

OHAL döneminde temel haklar, kısmen veya tamamen durdurulabilir. Bu sebeple sınırlamanın yapılması evleviyetle mümkündür.

11. Olağanüstü hal döneminde temel hakların durdurulmasına kim karar verir?

Olağan dönemde haklar sadece TBMM tarafından çıkarılacak kanun ile sınırlandırılabilirken, olağanüstü dönemde hakların durdurulması dahi söz konusu olabilmektedir. Bu işlemi Cumhurbaşkanı, OHAL CBK’leri ile yapar.

12. Olağanüstü dönemde temel hak ve hürriyetler durdurulmasına ilişkin kurallar nelerdir?

-Durdurma durumun gerektirdiği ölçüde olmalı.

-Milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklere aykırı olmamalı.

-Olağanüstü halin ilan edildiği yerle sınırlı olmalı.

-Yapılan düzenlemeler olağanüstü halin süresiyle sınırlı olmalı.

-Yapılan düzenlemeler olağanüstü halin konusuyla alakalı olmalı

-Sert çekirdek alana dokunulmamalı.

13. Sert çekirdek alan neleri kapsar?

-Kişinin yaşam hakkına dokunulmaz.

-Maddi ve manevi bütünlüğe dokunulmaz.

-Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz.

-Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.

-Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılmaz.

 Burada sayılanlar dışındaki her hak OHAL CBK’lerine konu olabilir.

Şimdi Anayasa’da genel hatlarıyla sınırları gösterilen olağanüstü hal yönetimine ilişkin “Olağanüstü Hal Kanunu” hükümlerini inceleyelim: (Kanun'u detaylı incelemek için tıklayınız.)

14.Olağanüstü Hal Kanunu’nun getiriliş amacı nedir?

Bu Kanunun amacı,

a) Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım,

b) Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması,

Durumlarında olağanüstü hal ilan edilmesi ve usulleriyle olağanüstü hallerde uygulanacak hükümleri belirlemektir.

15. Olağanüstü hal (OHAL) döneminde CBK’lar kısıtlamaya bağlı mıdır?

Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanı olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda Anayasanın 91 inci maddesindeki kısıtlamalara ve usule bağlı olmaksızın, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarabilir.

16. Olağanüstü hal (OHAL) dönemi koordinasyon kimler tarafından sağlanacaktır?

Olağanüstü hal ilanında koordinasyon, Cumhurbaşkanlığınca veya Cumhurbaşkanının görevlendireceği Cumhurbaşkanı yardımcısı ya da bakanlıkça sağlanır. Bunun için, olağanüstü hal ilanına sebep olan konu ile ilgili bulunan bakanlıklar temsilcilerinden meydana gelen Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu kurulur.

17. Olağanüstü hal (OHAL) döneminde ne gibi yükümlülüklerle karşılaşabiliriz?

-Tabii afet ve tehlikeli salgın hastalıklar sebepleriyle olağanüstü hal ilan edilmesi durumunda; felakete uğrayanların kurtarılması, meydana gelen hasar ve zararın telafisi için ihtiyaç duyulan ve hemen sağlanamayan para ve her türlü taşınır ve taşınmaz mallar ve yapılması gereken işler; para, mal ve çalışma yükümlülüğü yoluyla sağlanır.

-Para yükümlülüğü, gerekli harcamalar öncelikle kamu kaynakları ile yardımlardan sağlanması ve acil ve hayati ihtiyaç maddeleri için harcamaya yeterli para kamu kaynaklarından zamanında sağlanamadığı takdirde, bölgedeki kredi kuruluşlarının olanaklarından yararlanılmasını,

-Mal yükümlülüğü, olağanüstü hal ilan edilen bölge içindeki kamu kurum ve kuruluşlarıyla tüzel ve gerçek kişiler, kendilerinden istenecek veya yükümlülük konulacak arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, ilaç ve tıbbi malzeme ile giyecek ve diğer maddelerinin verilmesinin zorunlu olduğunu,

-Çalışma yükümlülüğü ise olağanüstü hal ilan edilen bölgelerde bulunan 18 - 60 yaşları arasındaki bütün vatandaşlar, olağanüstü hal sebebiyle kendilerine verilecek işleri yapmakla yükümlü olunduğunu,

ifade etmektedir.

18. Bu yükümlülüklerden halk nasıl haberdar edilir?

Genel kapsamlı yükümlülükler için her çeşit yayın araçlarıyla ilanen, gerektiğinde belirli yükümlülükler için ilgililere yazılı olarak ve acil hallerde daha sonra yazı ile teyit  edilmek üzere sözlü olarak duyuru yapılır.

19. Yükümlülük uyarınca teslim alınan para ve mallar iade edilecek midir?

Teslim alınan veya kullanılan mallarla yaptırılan çalışmalara karşılık ilgililere birer belge verilir. Mal ve çalışma yükümlülerinin bu belgelerle ilgili makamlara başvurmaları üzerine alınan malların veya yaptırılan çalışmaların bedeli, kirası, ücreti veya tazminatı mahalli rayice veya satış fiyatına göre olağanüstü hal kurulu veya bürolarınca tespit ve takdir olunarak, usulü dairesinde ödenir.

Takdir olunacak bedel, kira, ücret veya tazminata karşı ilgililer, genel hükümlere göre adli yargıya başvurabilirler.

Geçici süre için alınan taşıt araçları ve diğer mallar, yükümlülük sona erdiğinde ilgililere geri verilir.

Ancak yukarıda yazılı olanların dışında bir istisna vardır. Genel ve katma bütçeli dairelerle kamu iktisadi devlet teşekkülleri ve kuruluşları ile bunlara bağlı müesseselere ve mahalli idarelere ait kuruluşların geçici olarak kullanılan taşınır ve taşınmaz malları ile tüketilmeyen maddeleri geri verilir. Bunlar için herhangi bir bedel, ücret kira veya tazminat ödenmez.

20- Olağanüstü hal (OHAL) döneminde hangi tedbirler alınabilir?

-Belirli bölgelerde ve saatlerde kişilerin dolaşmasını veya toplanmasını yasaklama

-Gazete, dergi veya broşür ürünlerinin basılmasının yasaklanması, dağıtılması ve toplanılması

-OHAL bölgesine dışarıdan giren kişilere karşı önlem alınması

-Ruhsatı olan tüm silahlara el konulması ve yasaklanması

-Sesle yapılabilecek herhangi bir kaydın yayınlanmasını ve paylaşılmasını engelleme

-Kesici ve delici eşyalarının taşınmaması ve el konulması

-Her türlü bulunan cephanelerin toplatılması ve el konulması

-İşçilerin iyi niyet kurallarına uymaması sonrası cezalandırılması

-Kapalı veya açık herhangi bir bölgede toplanılması veya görüşülmesini yasaklama

-Kişilerin toplantı yapması veya bir alanda toplanması sonucu kalabalığın dağıtılması

-Dernek faaliyetlerinin belirlenen süre boyunca durdurulması.

gibi tedbirler alınabilir.

21- OHAL döneminde kolluk kuvvetlerinin silah kullanma yetkisi var mıdır?

Olağanüstü hal ilanından sonra kolluk kuvvetleri ile kendilerine görev verilen özel kolluk kuvvetleri ve silahlı kuvvetler mensupları, görevlerini yerine getirirken kanunlarda silah kullanmayı icap ettiren hal ve şartlardan herhangi birinin tahakkuku halinde, silah kullanma yetkisini haizdirler.

22- OHAL ilan edilen bölgelerin valilerine ne gibi yetkiler tanınmaktadır?

Bu illerin valileri, OHAL süresinde çevre illerden ve ordudan yardım isteyebilecektir.