Anayasa Değişikliği Sonrası İdari Yargı-Askeri Yargı Arasındaki Görev Uyuşmazlıklarında Derdestlik Hususuna İlişkin AYM'den Önemli Bir Karar

• Tarih: 07.09.2021
• Yazar: Stj. Av. Ceren Nur Enginar & Stj. Av. Yaren Şahin

Anayasa Değişikliği Sonrası İdari Yargı-Askeri Yargı Arasındaki Görev Uyuşmazlıklarında Derdestlik Hususuna İlişkin AYM'den Önemli Bir Karar

07 Eylül 2021 tarihli 31591 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan RAMAZAN SAĞANCIĞ başvurusunun konusu, görevsizlik kararı veren mahkemede yeniden açılan davanın esasının incelenmeksizin reddedilmesi nedeniyle mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğine ilişkindir.

Başvurucu Şanlıurfa İli, Suruç İlçesi, Mürşipınar Mahallesi’nde ikamet ettiği lojmanındaki eşyaları Suriye’de yaşanan çatışma sırasında zarar görmüş ve zararın tazmini için Şanlıurfa Valiliğine başvuruda bulunmuştur. Valilik tarafından başvurucunun talebi reddedilmiştir. Akabinde Şanlıurfa Valiliğine karşı tam yargı davası açılmıştır ancak Mahkemece “Askeri hizmete ilişkin bulunması ve asker kişiyi ilgilendirmesi” koşullarının birlikte gerçekleştiği ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin (AYİM) görevli olduğu gerekçesi ile davayı görev yönünden kesin olarak reddedilmiştir.

Başvurucu red kararı üzerine AYİM’e başvurmuş ancak AYİM 31.05.2017 tarihli Anayasa değişikliği sonucunda AYİM’in kapatıldığı ve bu sebeple idare mahkemelerinin görevli hale geldiği gerekçesi ile başvuruyu kabul etmemiştir.

Böyle olunca başvurucu, yeniden idari yargıda tam yargı davası açmıştır. Mahkeme ise davanın istinaf kanun yolu açık olmak üzere incelenmeksizin reddine karar vermiştir. Gerekçesinde ise; tarafları ve konusu aynı olan davanın mükerrer olarak görüldüğü ve reddedildiği, söz konusu Anayasa değişikliği ile AYİM’in kaldırıldığı, buna ilişkin ancak Uyum yasaları ve Askeri yargıda açılacak davaların hangi tarih ve nasıl bir süreçte sonuçlanacağının kanun hükmü ile ortaya konulacak oluşu belirtilmiştir. Dolayısıyla idare mahkemesinin davada görevli olabilmesi ancak AYİM tarafından verilecek görevsizlik kararı neticesinde incelenebileceği ifade edilmiştir.

İstinaf kanun yolu açık olarak karar verilen dosyada başvurucu istinaf başvurusunda bulunmuş ancak istinaf mahkemesi tarafından davanın kesinlik sınırının altında olduğu gerekçesi ile istinaf başvurusunu incelenmeksizin kesin olarak reddine karar verilmiştir.

Karara karşı ise başvurucu, bireysel başvuruda bulunulmuştur.

Mahkemeye erişim hakkı, Anayasanın “Hak Arama Hürriyeti” başlıklı 36.maddesi ile güvence altına alınmıştır. İlgili hüküm ise şu şekildedir:

“Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.

Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.”

Türkiye, mahkemeye erişim hakkını sadece “Hak Arama Hürriyeti” maddesi kapsamında ulusal mevzuatının yanı sıra uluslararası sözleşmeler ile de güvence altına almıştır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “Adil Yargılanma” başlıklı 6.maddesi ile uluslararası alanda mahkemeye erişim hakkının teminatı olmuştur. İlgili hüküm ise şu şekildedir:

“Herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, kamuya açık olarak ve makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkına sahiptir. Karar alenî olarak verilir. Ancak, demokratik bir toplum içinde ahlak, kamu düzeni veya ulusal güvenlik yararına, küçüklerin çıkarları veya bir davaya taraf olanların özel hayatlarının gizliliği gerektirdiğinde veyahut, aleniyetin adil yargılamaya zarar verebileceği kimi özel durumlarda ve mahkemece bunun kaçınılmaz olarak değerlendirildiği ölçüde, duruşma salonu tüm dava süresince veya kısmen basına ve dinleyicilere kapatılabilir.”

Söz konusu adil yargılanma hakkı mutlak bir hak olmayıp Anayasa’nın 13.maddesinde düzenlenen ilkeler çerçevesinde;

1) Özlerine dokunmaksızın,

2) Kanunla,

3) Demokratik toplum düzenine,

4) Laik Cumhuriyet gereklerine uygun ve ölçülü olmak şartı ile sınırlandırılabilir.

 Başvuruya konu olan “derdestlik” kavramı ise usul hukukunun temel kavramlarından biri olup İYUK’un 6100 sayılı HMK’ya yaptığı atıfla dava şartıdır. Derdestlik hususunda tarafları ve onuşu aynı olan bir davanın daha öce aynı veya başka bir mahkemede açıldığının ve görülmekte olduğunun tespiti gereklidir.

Somut olayda ikinci açılan tam yargı davasında, derdest olan bir davanın bulunduğu gerekçesi ile davanın incelenmeksizin reddine karar verilmiş ve Anayasa değişikliğinden sonra askeri yargının kaldırılmış olması sebebiyle AYİM tarafından görevsizlik kararı verilmesi durumunda davanın idari yargıya intikal edileceği belirtilmiştir.

Buna karşın Anayasa Mahkemesi söz konusu gerekçeyi hukuka uygun bulmayıp

• Askeri yargıda görülmekte olan bir davanın bulunmadığını,

• Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin (AYİM) yasal düzenleme sonrası görev yapmadığını,

belirtmiştir.

Dolayısıyla Anayasa Mahkemesi, kapatılan AYİM’in vereceği görevsizlik kararı neticesinde idari yargının davaya bakabileceği aksi halde derdestliğe sebebiyet verileceği hususunu kabul etmemiştir ve Mahkemenin derdestlik nedeniyle davanın incelenmeksizin reddetmesinin kanuni dayanağının bulunmadığını açıkça ifade etmiştir.